تاریخ تحلیلی موسیقی ایران

بررسی تاریخ هنر و آثارهنری در طول تاریخ از بهترین راه‌های درک بهتر گذشته به‌خصوص تاریخ اجتماعی یک ملت است. موسیقی ایران، که یکی از ارکان فرهنگ ماست، در طول تاریخ این سرزمین، سرگذشتی آمیخته با رویدادهای تاریخی ایران داشته و مطالعه آن بسیارمهم است. 

به‌همین منظور انجمن علمی تاریخ، تصمیم گرفت اولین برنامه مدون خود، از سلسله گفتمان های تاریخ هنر را، با این موضوع و به صورت رایگان»، برای عموم علاقمندان برگزار کند.

اولین جلسه این کارگاه، با پیشنهاد موسسه میراث جاویدان پارس بوم، چهارشنبه 21خرداد، ساعت 19 الی 20:30 در صفحه اینستاگرام انجمن علمی تاریخ دانشگاه شیراز برگزارشد و مورد استقبال هنر دوستان سراسرکشور، به‌خصوص اهالی هنر فارس قرارگرفت.

مدرس این دوره، دکتر مسیح افقه (استاد دانشگاه، پژوهشگر و نوازنده سنتور) بودند که علاوه بر تخصص در زمینه آهنگسازی، نوازندگی و تدریس، دارای تالیفات و مقالات متعددی در حوزه موسیقی هستند و چندین سخنرانی تخصصی در محافل علمی و هنری کشور ایراد کرده‌اند.

در گفتمان نخست،که در ارتباط با آغاز عصر موسیقی دستگاهی بود، استاد افقه به تحلیل موسیقی از لحاظ تاریخی و جامعه شناسی پرداختند و به این نکته اشاره کردند که موسیقی ایران درگذشته ودر میان مردم، از جایگاه ممتاز اجتماعی برخوردار نبوده و حتی گاهی ازسوی مراکز قدرت نیز مورد حمایت قرار نگرفته است. دردوره باستان، علاقمندی برخی از پادشاهان (مثل خسرو پرویز)، باعث شد نام هنرمندان بزرگی چون باربد و نکیسا در تاریخ ثبت شود.

ایشان سپس به دوره اسلامی در قرن هفتم وهشتم پرداخته و از بزرگان موسیقی در این دوره که دارای رساله و تألیفاتی بودند(مثل فارابی و عبدالقادر مراغه‌ای)، یاد کردند. همچنین به گروهی از حکیمان، که در رشته های دیگری تخصص داشتند، اما در حوزه موسیقی هم دارای رساله بودند (همانند ابن سینا و خیام) اشاره کردند. 

اما چرایی اوج توجه و رشد موسیقی در دوره ناصری، به این دلیل است که ناصرالدین شاه به هنر و موسیقی علاقه بسیاری داشته و به همین منظور هنرمندان سراسر ایران، به منظور دستیابی به موقعیت وجایگاه اجتماعی برتر، به موسیقی توجهی دوچندان کردند. ایشان به هنرمندانی که این دوره به تهران کوچ کرده ومکتب تهران را بوجود آوردند، از جمله خاندان فراهانی اشاره کردند که در اثر همین مهاجرت‌ها و توسط آنها ردیف موسیقی دستگاهی تدوین شد.

دکترافقه، در مورد مفاهیم و اصطلاحات بنیادی موسیقی، ردیف های دستگاهی و سازهای ایرانی و تاثیر بعضی از این سازها در کشورهای همسایه و جهان اسلام بحث نمودند.

در ادامه به چگونگی شکل گیری ومنسوخ شدن برخی مکاتب، درشهرهای مختلف، از جمله شیراز واصفهان پرداخته شد و از تقسیم بندی گوشه‌های ردیف و نامگذاری آنها براساس نام اماکن (مانند دشستانی)،انتساب به شخص(مانند آقا محمدصادق خانی)، مشخصه‌ی احوالات درونی (مثل طرب انگیز) صحبت به‌میان آمد.

در پایان این جلسه، مخاطبین پرسش های خود را در مورد مطالب ارائه شده در قسمت نظرها و توسط مجری مطرح کردند،که دکتر افقه در دوقسمت به آنها پاسخ دادند. فیلم این کارگاه زنده(لایو) ذخیره گردید و در صفحه اینستاگرام انجمن علمی تاریخ در دسترس است.